Warszawa obchodzi dziś 81. rocznicę „Dnia Pamięci Starówki”. Główne uroczystości rozpoczną się o godz. 15.30 złożeniem wiązanek w miejscach pamięci na Starym i Nowym Mieście, o 17.30 zaplanowano ceremonię przy kamieniu na ul. Kilińskiego 3, o 19.00 Mszę św. w Archikatedrze św. Jana Chrzciciela, a o 20.00 na placu Zamkowym koncert Stanisława Soyki z recytacjami Mai Komorowskiej i Olgierda Łukaszewicza. Jak informuje m.st. Warszawa, w obchodach biorą udział przedstawiciele dzielnicy Śródmieście oraz Wojska Polskiego.
Program uroczystości przewiduje złożenie kwiatów i zapalenie zniczy w kolejnych punktach: pl. Zamkowy 15/19, Rycerska 12/róg Wąskiego Dunaju, Międzymurze/okolice Wąskiego Dunaju, Podwale 25, Kilińskiego 2, Kilińskiego 3, Długa 13/15, Długa 7, Świętojerska 4, Przyrynek 2/róg Kościelnej. Następnie o godz. 17.30 przy ul. Kilińskiego 3 odbędzie się główna ceremonia – złożenie wieńców i kwiatów przy kamieniu poświęconym ofiarom, w asyście Wojska Polskiego; prowadzenie: Andrzej Krusiewicz. O godz. 19.00 Msza św. w Archikatedrze św. Jana Chrzciciela, a o godz. 20.00 na placu Zamkowym zaplanowano koncert Stanisława Soyki z zespołem oraz recytacje utworów m.in. Mirona Białoszewskiego, Zbigniewa Herberta i Anny Świrszczyńskiej w wykonaniu Mai Komorowskiej i Olgierda Łukaszewicza. Dodatkowo od południa na Rynku Starego Miasta odbywają się dwa plenerowe koncerty Towarzystwa Śpiewaczego Harfa.
„Dzień Pamięci Starówki” upamiętnia jedną z największych tragedii Powstania Warszawskiego – wybuch zdobytego przez powstańców niemieckiego nosiciela ładunków wybuchowych typu Sd.Kfz. 301 (Borgward IV) 13 sierpnia 1944 roku na ul. Kilińskiego. W wyniku eksplozji zginęło co najmniej 300 osób – żołnierzy i cywilów – w tym 67 żołnierzy Batalionu „Gustaw”. Wybuch zniszczył zabudowę u zbiegu Kilińskiego i Podwala i spowodował liczne rany u wielu osób obecnych na miejscu.
Z relacji i opracowań Muzeum Powstania Warszawskiego wynika, że 13 sierpnia rano w rejonie Starego Miasta pojawiły się niemieckie pojazdy pancerne, a za nimi – bez wieży i widocznego uzbrojenia – ciężki nosiciel ładunku Borgward IV, którego zadaniem było podjechanie do barykady, zrzucenie ładunku ok. 500 kg materiału wybuchowego i wycofanie się przed zdalną detonacją. Maszyna utknęła przy barykadzie na Podwalu i została przejęta przez powstańców; po południu pojazd, otoczony tłumem, wyruszył w przejazd przez Starówkę. Kilka minut po godz. 18.00, na wysokości Kilińskiego 3, doszło do potężnej eksplozji. Według obecnego stanu badań nie był to „klasyczny” podstęp – ładunek najprawdopodobniej oderwał się od pancerza i eksplodował podczas próby sforsowania barykady. Największe straty poniósł Batalion „Gustaw” (blisko 70 poległych), a także „Gozdawa” i „Wigry”.
Wydarzenie zapisało się w pamięci świadków obrazami zrujnowanych kamienic i rozszarpanych odłamkami ciał – ich fragmenty znajdowano również na sąsiednich ulicach. Wiele szczątków ofiar pochowano we wspólnym grobie na podwórzu domu przy ul. Kilińskiego 3; dziś upamiętnia je kamień-pomnik, przy którym odbywa się popołudniowa uroczystość. W relacjach pojawia się także informacja, że eksplozję z okna Pałacu Raczyńskich obserwował dowódca AK gen. Tadeusz „Bór” Komorowski.
Roczny rytuał pamięci – przejście trasą miejsc pamięci, modlitwa w Archikatedrze oraz wieczorne wydarzenia artystyczne na placu Zamkowym – ma podwójny charakter: jest oficjalnym oddaniem hołdu ofiarom i zarazem formą utrwalania pamięci o realiach walk na Starówce latem 1944 roku. Jak podają służby miejskie, tegoroczny program łączy elementy ceremoniału wojskowego i kultury – muzykę oraz poezję osadzoną w doświadczeniu powstańczym.
