Zima w mieście to trudny czas dla ptaków – mróz, śnieg i lód utrudniają im znalezienie naturalnego pokarmu, ale eksperci z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i organizacji przyrodniczych podkreślają, że lepiej nie dokarmiać ptaków wcale, niż robić to w sposób niewłaściwy.
Poniżej zebraliśmy najważniejsze zasady zimowego dokarmiania ptaków w mieście: kiedy zacząć, gdzie ustawić karmnik, co mogą jeść różne gatunki i jakiego jedzenia stanowczo unikać.
Kiedy dokarmiać ptaki zimą?
Specjaliści podkreślają, że ptaków nie wolno dokarmiać „na wszelki wypadek”.
- Zaczynamy dopiero wtedy, gdy faktycznie mają utrudniony dostęp do naturalnego pokarmu, czyli przy dłuższym okresie mrozów oraz gdy ziemia jest przykryta śniegiem lub lodem.
- Zbyt wczesne dokarmianie (przy dodatnich temperaturach i braku śniegu) może zaburzać naturalne zachowania – część ptaków rezygnuje z odlotu w cieplejsze rejony i zimuje w mieście tylko dlatego, że ma stały dostęp do „łatwego” jedzenia.
- Jeśli już rozpoczniemy dokarmianie, powinniśmy robić to regularnie przez całą zimę, bez długich przerw – ptaki szybko przyzwyczajają się do stałego źródła pokarmu.
Karmienie najlepiej zakończyć wczesną wiosną, gdy śnieg znika, a ptaki wracają do naturalnego żerowania na owadach i nasionach.
Gdzie dokarmiać ptaki w mieście?
Karmniki przy blokach, na balkonach i w ogródkach
- Karmnik powinien być zawieszony co najmniej 1,2 m nad ziemią, aby ograniczyć dostęp drapieżników, głównie kotów.
- Najbezpieczniej umieścić go blisko gęstych krzewów lub drzew, gdzie ptaki mogą szybko schronić się przed zagrożeniem, ale nie bezpośrednio w gałęziach – żeby kot nie miał „pomostu” do ataku.
- Dobrze, jeśli karmnik stoi z dala od dużych szyb, co zmniejsza ryzyko zderzeń.
- Nie rozsypujemy jedzenia bezpośrednio na chodnikach czy parkingach – przyciąga to gryzonie i utrudnia utrzymanie czystości.
Parki i zbiorniki wodne
W Warszawie i innych miastach pojawiają się tablice edukacyjne oraz specjalne miejsca do dokarmiania ptaków, np. przy Stawach Brustmana na Bielanach czy przy stawach parkowych, gdzie ustawiono automaty z odpowiednią karmą.
- Ptaki wodne (kaczki, łabędzie) karmimy z brzegu, na stałym podłożu, a nie rzucając jedzenie daleko w wodę – resztki szybko gniiją i zanieczyszczają zbiornik.
- Wybieramy spokojne miejsca, z dala od ruchliwych ulic i tłumu ludzi.
Co ogólnie mogą jeść ptaki zimą?
Oficjalne kampanie edukacyjne wymieniają kilka grup bezpiecznych pokarmów dla zimujących ptaków:
- Ziarna zbóż – owies, proso, pszenica, jęczmień.
- Nasiona roślin oleistych – przede wszystkim słonecznik (łuskany lub w łupinie).
- Niesolone, nieprażone orzechy – włoskie, laskowe, ziemne.
- Siemię lniane i inne drobne nasiona.
- Tłuszcz zwierzęcy – surowa, niesolona słonina lub łój, gotowe kule tłuszczowe.
- Owoce – jabłka, jarzębina, owoce czarnego bzu, ligustru, aronii (świeże lub mrożone, niepleśniałe).
- Gotowe mieszanki dla ptaków zimujących, dostępne w sklepach zoologicznych.
Dodatkowo ptakom trzeba zapewnić dostęp do wody – najlepiej nalewać ją często w płytkie naczynia, używając wody lekko ciepłej (nie gorącej), by wolniej zamarzała.
Jaki pokarm dla jakiego ptaka?
Sikory (bogatka, modraszka)
Sikory są jednymi z najczęstszych gości karmników. Ich zimowa dieta powinna być bogata w tłuszcz i białko:
- nasiona słonecznika (szczególnie czarny, oleisty),
- kule tłuszczowe, łój wołowy z dodatkiem ziaren,
- niesolone orzechy (drobno rozbite),
- surowa, niesolona słonina zawieszona w siatce lub karmniku drucianym.
Sikory nie powinny otrzymywać słonych wędlin ani wędzonej słoniny.
Wróble i mazurki
Dla wróbli i mazurków najlepsze będą ziarna zbóż i traw:
- proso, owies, pszenica, jęczmień,
- mieszanki „dla ptaków zimujących”,
- drobno pokrojone niesolone ziarna kukurydzy,
- trochę słonecznika (jako dodatek energetyczny).
Te ptaki chętnie żerują na platformach karmnika i na ziemi, ale w mieście bezpieczniej jest podawać ziarno na podwyższeniu.
Kosy, kwiczoły, drozdy
Te gatunki lubią przede wszystkim owoce. Zimą można im zostawić:
- przekrojone jabłka i gruszki,
- owoce jarzębiny, czarnego bzu, ligustru, aronii,
- namoczone wcześniej rodzynki (w niewielkiej ilości),
- ziarna słonecznika i inne nasiona jako uzupełnienie.
Owoce powinny być niespleśniałe, najlepiej układane na ziemi w spokojnym miejscu lub na niskiej półce karmnika.
Gil, grubodziób, dzwońce, szczygły
Te ptaki preferują twarde nasiona:
- słonecznik (w łupinie i łuskany),
- mieszanki z owsem, prosem, pszenicą, konopiami,
- drobne nasiona chwastów.
W mieście pojawiają się głównie przy karmnikach bogatych w ziarna oleiste.
Gołębie miejskie, sierpówki
Gołębie i sierpówki są typowymi „ziarnojadami”. Najlepsze dla nich są:
- ziarna zbóż (pszenica, owies, jęczmień),
- mieszanki zbożowe bez dodatku soli i resztek pieczywa.
Jednocześnie ornitolodzy i służby miejskie zwracają uwagę, że intensywne dokarmianie gołębi w centrach miast powoduje nadmierne zagęszczenie populacji, brud i problemy sanitarne, dlatego w wielu miejscach prosi się o powstrzymanie od ich karmienia.
Kaczki, łabędzie, łyski – ptaki wodne
Tutaj obowiązują szczególnie rygorystyczne zasady. Ekolodzy i urzędnicy zgodnie podkreślają, że chleb nie jest naturalnym pokarmem ptaków wodnych i może prowadzić do poważnych chorób, zaburzeń trawienia, deformacji skrzydeł oraz śmierci.
Jeśli przy silnym mrozie zdecydujemy się pomóc ptakom wodnym, można podawać im:
- ziarna zbóż: owies, pszenica, kukurydza, jęczmień,
- otręby pszenne, płatki zbożowe niesłodzone,
- pokrojone surowe lub gotowane bez soli warzywa: marchew, buraki, kapusta, ziemniaki,
- gotowe mieszanki dla ptaków wodnych z automatów ustawionych w parkach.
Pokarm podajemy w małych porcjach, z brzegu, tak by ptaki mogły jeść na lądzie, a resztki nie lądowały w wodzie.
Czego unikać przy zimowym dokarmianiu ptaków?
Eksperci są zgodni w kilku kluczowych kwestiach:
- Pieczywo (świeże i czerstwe) – zawiera sól, spulchniacze i dodatki, pęcznieje w żołądku, powoduje kwasicę, biegunki i zaburza gospodarkę wodną organizmu ptaków.
- Resztki z obiadu – smażone, przyprawione potrawy, wędliny, wędzone mięsa, chipsy, słone przekąski, ciasta.
- Spleśniałe jedzenie – grzyby pleśniowe są dla ptaków silnie toksyczne.
- Silnie solone produkty – np. boczek, słonina z solą, solone orzeszki.
- Nadmiar twardych, pęczniejących ziaren (np. nieugotowana kasza pęczak) – mogą powodować problemy z przewodem pokarmowym.
Takich produktów nie wrzucamy ani do karmnika, ani do wody.
Higiena karmnika i bezpieczeństwo ptaków
- Karmnik trzeba regularnie czyścić, usuwać resztki i odchody, a w razie potrzeby przemywać gorącą wodą – w miejskich skupiskach ptaków choroby rozprzestrzeniają się bardzo szybko.
- Jedzenie dosypujemy w niewielkich porcjach, tak by nie zalegało.
- Nie karmimy ptaków z ręki i nie oswajamy ich nadmiernie – to wciąż dzikie zwierzęta, powinny zachować dystans do człowieka.
Dokarmianie a przepisy – kiedy grozi mandat?
W polskim prawie nie ma ogólnokrajowego zakazu dokarmiania ptaków, natomiast gminy mogą reagować, gdy karmienie powoduje zaśmiecanie lub zagrożenie sanitarne.
- Straż miejska może ukarać za zaśmiecanie miejsca publicznego lub utrudnianie utrzymania czystości, np. gdy ktoś wysypuje duże ilości chleba dla gołębi na chodnikach czy skwerach.
- Mandat za takie wykroczenie, czyli z art. 145. k.w. wynosi od 500 zł, zależnie od skali zanieczyszczenia i decyzji funkcjonariusza. W przypadku odmowy przyjęcia, w postępowaniu może być wyższy.
W wielu miastach – także w Warszawie – służby i dzielnice prowadzą kampanie informacyjne, które zamiast prostego zakazu promują „mądre dokarmianie”, ograniczone do sytuacji, gdy warunki pogodowe są naprawdę trudne.
Podsumowanie: pomagać, ale z głową
Zimowe dokarmianie ptaków w mieście ma sens wtedy, gdy jest prowadzone krótko (tylko w okresie śniegu i mrozów), regularnie, w czystym karmniku i z użyciem właściwego pokarmu. Naturalne ziarna, nasiona, niesolone orzechy, owoce i tłuszcz zwierzęcy pomagają ptakom przetrwać zimę, podczas gdy chleb, resztki obiadowe i słone przekąski realnie im szkodzą.
Odpowiedzialne dokarmianie to nie tylko gest życzliwości wobec ptaków, ale też element dbania o porządek i bezpieczeństwo w miejskiej przestrzeni.
