Zabytkowe transformatory w Warszawie. Historia i funkcja stacji transformatorowych typu „kiosk”
Pierwsze kioskowe stacje transformatorowe w Warszawie zaczęto instalować w 1903 roku, równocześnie z uruchomieniem Elektrowni Miejskiej na Powiślu. Ich zadaniem było przekształcanie napięcia średniego (5 kV) na niskie (220 V), dostosowane do potrzeb odbiorców końcowych. Charakterystyczne metalowe obudowy w kształcie walca były nie tylko funkcjonalne, ale także wpisywały się w miejski krajobraz.
Lokalizacje i znaczenie w stolicy
Do 1925 roku w Warszawie zainstalowano około 300 naziemnych stacji transformatorowych typu „kiosk”. Po tej dacie preferowano lokalizowanie stacji podziemnych, aby nie zaburzać estetyki miejskiej przestrzeni. Niemniej jednak, niektóre z tych historycznych obiektów przetrwały do dziś, świadcząc o początkach elektryfikacji miasta.
Przykładowe lokalizacje zachowanych stacji to:
- Róg ulic 11 Listopada i Konopackiej: Stacja transformatorowa w formie stalowego walca, zainstalowana w 1903 roku. Funkcjonowała do 1977 roku. W późniejszych latach została zdemontowana, jednak w 2024 roku powróciła na swoje miejsce po przeprowadzonej konserwacji, którą zleciło m.st. Warszawa.
- Ulica Freta 13/15: Kiosk transformatorowy z początków XX wieku, wpisany do rejestru zabytków w 2019 roku ze względu na swoje wartości historyczne i naukowe.
- Powiśle, okolice Wybrzeża Kościuszkowskiego 41: Stacja transformatorowa będąca częścią pierwotnej sieci energetycznej miasta, zachowana jako świadectwo dawnej infrastruktury.
Wycofanie z eksploatacji
Sieć średniego napięcia 5 kV, obsługiwana przez te stacje, była stopniowo wycofywana z użytku w drugiej połowie XX wieku. Ostatecznie, w 1997 roku zakończono eksploatację tej sieci w Warszawie, a większość stacji transformatorowych typu „kiosk” została zdemontowana lub przekształcona. Obecnie istniejące obiekty pełnią funkcje historyczne i edukacyjne, przypominając o początkach elektryfikacji stolicy.
