Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada jest jednym z najważniejszych świąt narodowych w Polsce, upamiętniającym odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku po 123 latach zaborów. Droga do wolności była długa i naznaczona licznymi powstaniami, walką dyplomatyczną i politycznymi działaniami podejmowanymi przez Polaków na różnych arenach międzynarodowych.
Okres zaborów
Polska zniknęła z mapy Europy w wyniku trzech rozbiorów dokonanych przez Rosję, Prusy i Austrię w latach 1772, 1793 i 1795. Przez ponad sto lat Polacy znajdowali się pod obcą administracją, która często dążyła do germanizacji lub rusyfikacji ludności polskiej, aby wymazać polską kulturę i tożsamość narodową. Mimo tego, Polacy wielokrotnie podejmowali próby odzyskania niepodległości – najważniejsze z nich to powstania: kościuszkowskie (1794), listopadowe (1830-1831) i styczniowe (1863-1864). Choć zakończyły się klęską, podtrzymywały ducha narodowego i wzmocniły poczucie jedności.
Praca organiczna i walka o polską kulturę
W XIX wieku, obok zrywów powstańczych, Polacy skupili się na tzw. pracy organicznej – rozwoju polskiej gospodarki, nauki i kultury. W zaborze pruskim szczególne znaczenie miały działania na rzecz rozwoju polskich instytucji, takich jak Bank Spółdzielczy w Poznaniu, a także obrona języka polskiego, zwłaszcza w obliczu germanizacji. W zaborze rosyjskim prowadzono tajne nauczanie i dbano o rozwój literatury i sztuki.
Bohaterowie Niepodległości
Dwiema kluczowymi postaciami w procesie odzyskiwania niepodległości przez Polskę w 1918 roku byli Roman Dmowski i Józef Piłsudski. Mimo że różnili się pod względem poglądów politycznych i podejścia do walki o wolność, obaj odegrali istotne role w walce o niezależne państwo polskie. Każdy z nich reprezentował inną wizję Polski i strategię działania, co wpływało na ich decyzje i działania w okresie przed odzyskaniem niepodległości.
Józef Piłsudski (1867–1935)
Józef Piłsudski był zwolennikiem działań zbrojnych i uważał, że klucz do odzyskania niepodległości leży w walce przeciwko Rosji, którą postrzegał jako największe zagrożenie dla Polski. Był socjalistą i działaczem niepodległościowym, który przez wiele lat organizował i inspirował polskie organizacje paramilitarne. Piłsudski odegrał kluczową rolę jako lider i dowódca Legionów Polskich – formacji wojskowej, która walczyła po stronie Państw Centralnych (Austro-Węgier i Niemiec) podczas I wojny światowej, wierząc, że pokonanie Rosji otworzy drogę do niepodległości Polski.
Piłsudski dążył do odbudowy Polski w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, obejmującej ziemie nie tylko zamieszkiwane przez Polaków, ale także przez Litwinów, Ukraińców i Białorusinów. Jego celem była federacja narodów, która miała zagwarantować Polsce silną pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1917 roku Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec, za co został uwięziony przez Niemców w Magdeburgu. Po uwolnieniu 10 listopada 1918 roku powrócił do Polski, a 11 listopada objął władzę wojskową z rąk Rady Regencyjnej. W ciągu kilku miesięcy Piłsudski zdobył także władzę cywilną i przeprowadził organizację państwa.
Roman Dmowski (1864–1939)
Roman Dmowski był działaczem politycznym, przywódcą Narodowej Demokracji i głównym ideologiem ruchu narodowego. Jego wizja Polski różniła się zasadniczo od koncepcji Piłsudskiego. Dmowski widział Polskę jako państwo etnicznie polskie, skupione na umacnianiu narodowej jedności i dominacji Polaków w państwie. Dążył do stworzenia Polski jednonarodowej, co wpłynęło na jego niechęć do współpracy z mniejszościami narodowymi.
W przeciwieństwie do Piłsudskiego, Dmowski był zwolennikiem polityki współpracy z Rosją oraz zachodnimi sojusznikami, głównie Francją i Wielką Brytanią. Uważał, że wojna między zaborcami osłabi Rosję i Niemcy, a silne wsparcie zachodnich mocarstw umożliwi odbudowę niepodległej Polski. Podczas I wojny światowej działał głównie na arenie międzynarodowej, prowadząc intensywną dyplomację na rzecz polskiej sprawy. W 1917 roku założył Komitet Narodowy Polski w Paryżu, który uznano za oficjalnego reprezentanta Polski na arenie międzynarodowej. Jego wysiłki w znacznym stopniu przyczyniły się do uwzględnienia polskich interesów w rozmowach pokojowych.
W 1919 roku Dmowski był jednym z głównych polskich delegatów na konferencji wersalskiej, gdzie negocjował warunki odbudowy Polski i uzyskania korzystnych granic. Jego dyplomatyczne działania zapewniły Polsce uznanie przez społeczność międzynarodową i wsparcie w przywróceniu niepodległego państwa.
Konflikt ideologiczny i różnice w podejściu
Dmowski i Piłsudski różnili się w zasadniczych kwestiach: Piłsudski wierzył w konieczność działań militarnych i współpracę z Austro-Węgrami, natomiast Dmowski upatrywał sukcesu w działaniach dyplomatycznych i sojuszach z Francją oraz Wielką Brytanią. Piłsudski preferował federacyjne rozwiązanie z szeroką autonomią dla mniejszości, podczas gdy Dmowski dążył do utworzenia jednonarodowego państwa.
Ich wspólna rola w odzyskaniu niepodległości
Choć Dmowski i Piłsudski różnili się znacząco, to ich działania wzajemnie się uzupełniały. Piłsudski zbudował zaplecze militarne i przyczynił się do powstania wojska polskiego, które mogło walczyć o granice odradzającego się państwa. Dmowski, poprzez dyplomację i silne wsparcie państw Ententy, zapewnił Polsce uznanie na arenie międzynarodowej i sprawił, że kwestia polska była kluczowym tematem na konferencji wersalskiej.
I wojna światowa jako szansa na niepodległość
Wybuch I wojny światowej w 1914 roku stworzył nową sytuację międzynarodową. Trzy państwa zaborcze znalazły się po przeciwnych stronach konfliktu: Rosja po stronie Ententy, a Niemcy i Austro-Węgry po stronie Państw Centralnych. Polscy politycy widzieli w tej sytuacji szansę na odzyskanie niepodległości i rozpoczęli działania dyplomatyczne oraz tworzenie własnych sił zbrojnych. Józef Piłsudski zorganizował Legiony Polskie, które walczyły u boku Austro-Węgier, natomiast na wschodzie aktywni byli politycy, którzy wierzyli w pomoc Ententy.
11 listopada 1918 – odzyskanie niepodległości
11 listopada 1918 roku Niemcy podpisały zawieszenie broni kończące I wojnę światową. Tego dnia Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu dowództwo nad wojskiem, co symbolicznie oznaczało początek odbudowy państwa polskiego. Następnie, Piłsudski objął pełnię władzy wojskowej i stopniowo, dzięki wysiłkom dyplomatycznym, militarnym i społecznym, rozpoczął proces budowy II Rzeczypospolitej.
Ustanowienie Święta Niepodległości
Święto 11 listopada zostało ustanowione w 1937 roku jako oficjalne święto państwowe. Po II wojnie światowej i ustanowieniu Polski Ludowej władze komunistyczne zniosły jego obchody, zastępując je Świętem Odrodzenia Polski, przypadającym 22 lipca. Dopiero w 1989 roku, po upadku komunizmu, Święto Niepodległości zostało przywrócone do kalendarza i jest obchodzone co roku 11 listopada, jako czas refleksji nad wolnością, patriotyzmem oraz historią Polski.
Obecnie w całym kraju odbywają się uroczystości, msze, marsze i koncerty, a centralne obchody w Warszawie gromadzą tysiące ludzi oddających hołd tym, którzy przyczynili się do odzyskania niepodległości.
