1 września 1939 r. o 4.45 pancernik „Schleswig-Holstein” otworzył ogień na Westerplatte, a Luftwaffe zbombardowała Wieluń – tak rozpoczęła się II wojna światowa, która pochłonęła miliony istnień i na zawsze zmieniła Europę. Jej skutkiem były okupacja, zagłada polskich Żydów i zniszczenie Warszawy, a pamięć o tym doświadczeniu kształtuje nas do dziś. Po południu w Warszawie i okolicznych miejscowościach zaplanowano oficjalne obchody rocznicowe.
1 września 1939 r. o świcie III Rzesza bez wypowiedzenia wojny uderzyła na Polskę z lądu, morza i powietrza. Strzały pancernika „Schleswig-Holstein” na Westerplatte i bombardowanie Wielunia zapoczątkowały konflikt, który wciągnął niemal cały świat, przyniósł miliony ofiar i trwale zmienił granice oraz losy narodów. Poniżej – zwięzłe, uporządkowane kompendium najważniejszych faktów o II wojnie światowej.
Droga do wojny
Po I wojnie światowej Europa była niestabilna – kryzysy gospodarcze i rewizjonizm napędzały agresywną politykę Niemiec. W 1938 r. doszło do Anschlussu Austrii, a po układzie monachijskim III Rzesza rozbiła Czechosłowację. 23 sierpnia 1939 r. Berlin i Moskwa podpisały pakt Ribbentrop–Mołotow z tajnym protokołem o podziale stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Tygodnie później niemiecki plan „Fall Weiss” był gotowy.
Kampania polska 1939
1 września Niemcy przekroczyli granice Polski na całej długości. Obrona Westerplatte trwała siedem dni, a Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku – kilkanaście godzin. Mosty w Tczewie, polskie pozycje na Pomorzu, Śląsku i Mazowszu – wszędzie toczyły się walki. Tego samego dnia spadły pierwsze bomby na Warszawę, której oblężenie zakończyło się kapitulacją 28 września. 17 września od wschodu wkroczyła Armia Czerwona, realizując postanowienia tajnego protokołu. Największą bitwą kampanii była bitwa nad Bzurą (9–22 września). Ostatnie zmagania pod Kockiem zakończyły się 6 października. Polska – mimo bohaterstwa żołnierzy i ludności cywilnej – została podzielona między okupantów.
Okupacja i terror
Niemcy wcielili zachodnie i północne ziemie do Rzeszy, a z centralnych utworzyli Generalne Gubernatorstwo. Rozpoczął się systematyczny terror: egzekucje, łapanki, wysiedlenia, praca przymusowa. W 1940 r. NKWD zamordowało polskich oficerów w Katyniu i innych miejscach kaźni. Niemcy stworzyli getta – w tym warszawskie – oraz sieć obozów koncentracyjnych i zagłady (m.in. Auschwitz-Birkenau, Treblinka), w których zamordowano miliony ludzi. Zginęło ok. 6 mln obywateli II Rzeczypospolitej, w tym około 3 mln polskich Żydów.
Państwo Podziemne i powstanie
W okupowanej Polsce powstało unikatowe Polskie Państwo Podziemne z Armią Krajową jako siłą zbrojną. W kwietniu 1943 r. wybuchło powstanie w getcie warszawskim – pierwszy miejski zryw przeciwko Niemcom w okupowanej Europie. 1 sierpnia 1944 r. rozpoczęło się powstanie warszawskie, trwające 63 dni. Po jego upadku lewobrzeżna Warszawa została w ogromnej części zniszczona – skala zniszczeń zabudowy sięgała około 85%.
Wojna staje się globalna
W 1940 r. Niemcy rozgromili Danię, Norwegię, Belgię, Holandię i Francję, lecz nie złamali Wielkiej Brytanii w bitwie o Anglię. 22 czerwca 1941 r. ruszyła operacja „Barbarossa” – atak na Związek Sowiecki. 7 grudnia 1941 r. po japońskim ataku na Pearl Harbor do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone. Punkty zwrotne przyniosły: El Alamein w Afryce (1942), Stalingrad (1942–1943) i Kursk (1943). 6 czerwca 1944 r. alianci wylądowali w Normandii, otwierając front zachodni.
Koniec wojny
Niemcy podpisały bezwarunkową kapitulację 8 maja 1945 r. W Europie zapadł dzień zwycięstwa. W Azji działania trwały do sierpnia 1945 r., gdy po zrzuceniu bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki Japonia skapitulowała 2 września. Konferencje wielkich mocarstw – Teheran, Jałta, Poczdam – ukształtowały powojenne granice. Polska utraciła Kresy Wschodnie, granica zachodnia przesunęła się na Odrę i Nysę Łużycką, a miliony ludzi objęły przesiedlenia. W kraju ustanowiono władzę komunistyczną zależną od ZSRR. II wojna światowa pochłonęła łącznie ok. 70–85 mln istnień.
Pamięć i edukacja
Doświadczenie wojny – totalnej, obejmującej front i zaplecze – pozostawiło blizny w pamięci pokoleń. Upamiętnienia, miejsca pamięci, pomniki, lekcje historii i relacje świadków budują zrozumienie, czym jest odpowiedzialność państw i narodów za pokój, prawo i prawa człowieka.
Uroczystości rocznicowe
W poniedziałek 1 września 2025 r. po południu i wieczorem zaplanowano oficjalne obchody w stolicy i okolicach. W Ursusie o 16.30 przewidziano złożenie kwiatów na cmentarzu przy ul. Rakuszanki, a o 17.00 uroczystość przy pomniku Pamięci Bohaterów Mieszkańców Ursusa i okolic przy ul. Cierlickiej. Na Ursynowie program rozpocznie się mszą św. o 18.00 w parafii św. Apostołów Piotra i Pawła (ul. Szumiąca 5), po której nastąpi krótki przemarsz i złożenie kwiatów ok. 19.00. W Piasecznie uroczystość na Kwaterze Wojennej (Cmentarz Parafialny, ul. Kościuszki) rozpocznie się o 16.00. W Grodzisku Mazowieckim od 17.00 odprawiona zostanie msza w kościele św. Anny, po której zaplanowano część oficjalną. W Serocku program rocznicowy trwa dziś do godz. 19.00. Wszystkie punkty są organizowane przez samorządy i instytucje lokalne; ewentualne korekty harmonogramów ogłaszane są na miejscu przez organizatorów.
